ساختمان سازی و صنعت ساخت و ساز یکی از مهمترین و اشتغال زا ترین صنایع کشور است. بنابراین، توجه به مسائل مربوط به ایمنی و سلامت شغلی کارگران و کارکنان در این صنعت مهم می باشد. از آنجا که فعالیت های عمرانی بسیار متنوع و پیچیده می باشند، ریسک فراوانی در اینگونه فعالیت ها مشاهده می شود. لذا، آثار و تبعات عدم رعایت ایمنی و پیشامد حوادث برای گروه های ذی نفع بسیار پر هزینه و بعضاغیر قابل جبران خواهد بود.

از آنجا که یک حادثه ساختمان ی می تواند از نظر اقتصادی و اجتماعی خساراتی به فرد و اجتماع وارد کند، این نتیجه عاید می گردد که جلوگیری از حوادث ساختمان ی، قسمتی از منابع مالی و انسانی جامعه را که از عوامل تولید اقتصادی هستند، حفظ می نماید و از فشارها و ناراحتی های روانی کارگران حادثه دیده و خانواده آن ها و جامعه جلوگیری به عمل می آورد. بنابراین اگر چه فهم خوبی از گستردگی و الگوی حوادث در صنعت ساختمان در دنیا وجود داشته ولی بررسی های مختصری با توجه به محدوده کاملی از فاکتورهای مؤثر مدیریتی، کارگاهی و فردی وجود دارد. با این پیش زمینه ما به دنبال شرح گستره ای از فاکتورهای درگیر در حوادث ساختمانی با هدف توضیح فرایندهای علت و معلولی حوادث شامل سهیم بودن فاکتورهای سیاستی، مدیریتی، کارگاهی و فردی هستیم.

ایمنی

ایمنی،کلمه ای است که بارها آن را شنیده ایم، ولی شاید کمتر با آن به صورت جدی و برنامه ریزی شده دست و پنجه نرم کرده باشیم. نوشیدن یک لیوان آب، ساختن سازه ها، برج ها، پالایشگاه ها و رآکتورهای هسته ای همگی مستلزم رعایت نکات ایمنی خاص خود هستند. اگر اطلاعات ما به اندازه ای غنی باشد که راه را از چاه تشخیص دهیم، ایمن سازی نیز برای ما مثل آب خوردن خواهد بود. پیشگیری از بروز حوادث و بیماری های ناشی از کار و معضلات زیست محیطی و افزایش بهره وری با در نظر گرفتن سلامت و ایمنی کارگران، مستلزم استقرار و بکارگیری سیستم مدیریت بهداشت، ایمنی، محیط زیست و نهادینه کردن آن در کارگاه ها می باشد که رعایت این امر در کارگاه های ساختمانی می تواند علاوه بر ایحاد فضایی آرام و زیبا در محیط کار، باعث کاهش هزینه های ساخت در بازه های زمانی بلند مدت و حتی کوتاه مدت گردد و به صورت غیر مستریم نیز بر کاهش هزینه ها تاثیر گذارد. د

نظم و نظافت كارگاهي "House Keeping"

روزگاري فروش زياد و يا تعداد كاركنان و بزرگي كارخانه موجبات افتخار يك شركت را فراهم مي آورد زيرا ظاهرا فروش بالا و توليد انبوه، كاهش هزينه توليد و سود بالاتر را تضمين مي‌كرد.

در ديدگاه جديد مديريتي مهارت كارگر خط توليد و نيز شرايط توليد و محيط كارخانه و كيفيت محصول است كه تعيين كننده فروش و سود شركت است. پاكيزگي در سيستم «پنج سين» مديريتي ژاپن يعني پاكيزگي انسان، ماشين آلات، مواد و محيط مي باشد.

جهت دستيابي به صنعتي منضبط و كارگاهي تميز با كارگران بهره ور و كاهش ريخت و پاش راه كارهاي زير توصيه مي‌شود:

1. علامت گذاري و نوشتن مشخصات مواد و يا قطعاتي كه در داخل قوطي ها و يا بشكه ها هستند و نوع آنها مشخص نيست.
2. لوازم ضروري از لوازم غير ضروري تفكيك شده و وسائل غير ضروري از محيط كار دور نگه داشته شوند.
3. ماشين آلات و تجهيزات مورد استفاده و كف سالن ها و راهروها بعد از هر شيفت تميز شوند.
4. اقلام پر مصرف در نزديكي محل مصرف قرار داده شوند.
5. براي نظافت و بهداشت شخصي كارگران بايد يك برنامه مدون وجود داشته باشد.

رنگ و كاربرد آن در صنعت

طبق استاندارد"ANSI"هر رنگ داراي كاربرد ويژه اي بوده و در موارد خاصي بكار مي رود.

قرمز: رنگ قرمز علامت توقف (كليدهاي توقف اضطراري) و تجهيزات پيشگيري و مبارزه با حريق مانند جعبه هاي هشدار دهنده، سطل هاي شن و ... را نشان مي دهد.

نارنجي: اين رنگ براي نشان دادن خطر بكار مي رود. مثلا براي نشان دادن قسمت هاي متحرك ماشين كه مي تواند ايجاد له شدگي، بريدگي و ... بكند و نيز اگر حفاظ ماشين برداشته شود با اين رنگ نشان مي دهند.

سبز: رنگ سبز براي نشان دادن راه هاي تخليه، نجات، پست هاي كمك هاي اوليه، اجازه عبور وسايل نقليه و به طور كلي معرف تاسيست حفاظتي است. رنگ سبز يعني رنگ ايمني.

آبي: از آنجايي كه آبي رنگ اصلي هشدار دادن مي باشد براي نشان دادن خطر بكار مي رود. كاربرد آن شامل برچسب زدن براي هشدار دادن به منظور جلوگيري از شروع و به راه افتادن ماشين هايي كه تحت تعمير بوده و كارگر در آنها مشغول بكار مي باشد.

زرشكي (ارغواني ): براي مشخص كردن خطر تابش اشعه هايي نظير ايكس، آلفا، بتا،گاما، پروتون و ... بكار مي رود. اين رنگ به همراه پره هاي شكسته شده در يك زمينه زرد براي نشان دادن اتاق ها و محل هايي است كه در آنجا مواد راديواكتيو ذخيره يا جابجا مي‌شود.

زرد: براي نشان دادن احتياط، مخاطرات فيزيكي نظير برخورد، سر خوردن،افتادن و ماندن بين چيزي بكار ميرود.

سياه و سفيد: براي راهروهاي رفت و آمد و خطوط جهت يابي بكار مي رود.

سياه و زرد: براي نشان دادن مسير حركت وسايل نقليه مثل ليفتراك بكار مي رود. مهمترين كاربرد رنگ در صنعت نشان دادن هويت لوله ها است.

آموزش ايمني

آموزش در راستاي اهداف بهداشت حرفه اي از اهميت بسيار بالايي برخوردار است چرا كه آموزش صحيح سطح آگاهي افراد را بالاتر برده و فرهنگ ايمني و بهداشت را در بين كارگران باز مي‌كند. طبيعي است كه كارگر هر چه قدر نسبت به ايمني و مسائل مربوط به آن آگاه تر باشد كمتر ارتكاب به اعمال غير ايمن مي‌كند و همچنين افراد ديگر را نيز از انجام آن منصرف مي‌كند.

ابزار

ايمن كار كنيد تا ايمن بمانيد؛ ابزار دستي و ابزار برقي قابل حمل در انجام كارها به شما كمك مي‌كند، اما همين ابزار مي تواند براي شما خطر آفرين باشد. اقدامات ايمني خوب، به شما اين اجازه را خواهند داد تا مخاطرات را كنترل كرده و خطرات را به حداقل برسانید.

آیین نامه  ايمني و بهداشتي آموزش نحوه انجام كار با ابزار سريع تر، آسان تر و ايمن‌تر را در پی دارد و چگونگی کنترل مخاطرات را به شکلی که استفاده از ابزار خود را كنترل كنيد، به شما آموزش می دهد تا خود و آن هايي را كه در اطراف شما كار مي‌كنند از صدمه و مشکلات بهداشتي محافظت نماييد. این آیین نامه ها  به ترتیب عبارت اند از:

1- انتخاب درست: ايمني ابزار زماني شروع مي‌شود كه شما ابزار دستي و برقي كارتان را بطور صحيح انتخاب كنيد.

2- كيفيت: بهترين ابزاري را كه مي توانيد تهيه كنيد، انتخاب نماييد. ابزار ارزان قيمت كه از جنس نامرغوب ساخته شده اند شكسته و باعث خراب شدن كاري كه انجام مي دهيد شده و به خودتان يا همكارانتان صدمه خواهد زد.

3- ايمني: به تمهيدات ايمني كه در ساخت ابزار بكار رفته است، توجه نماييد. اين مورد شامل توجه به سويچ هاي ايمني، حفاظ، قطعات تيز و گردنده، محافظ هاي دست، عايق هاي پوششي و غيره مي باشد.

4- تناسب: يك وسيله خوب با ساختار مناسب مانند يك جسم محكم در دست شما احساس مي شود. همواره چاقوها، پيچ گوشتي ها، انبردست ها، قيچي ها و ابزار برقي مورد نيازتان را از بين انواعي انتخاب كنيد كه بر طبق اصول ارگونومي ( مهندسي انساني ) طراحي شده اند اين قبيل ابزار طوري ساخته شده اند كه هيچ گونه فشاري به انگشتان و كف دست شما نياورده، خميدگي و پيچ وتاب نداشته و خوب در دست هاي شما جا می گیرند.

5- كارايي: ابزار مطمئن، براي انجام وظايف ويژه طراحي شده اند، اين ابزار مي توانند كار شما را آسان تر كرده و از خستگي شما جلوگيري نمايند .

 

حوادث ساختمان چگونه اتفاق مي افتد ؟

اغلب حوادثي كه در رابطه با ابزار اتفاق مي افتند، به دلایل زیر می باشد :

• استفاده از ابزار نامناسب براي كار
• استفاده از ابزار، بدون توجه كافي
• استفاده از ابزاري كه آموزش مورد نياز آن را نديده ايم
• استفاده از ابزاري كه مجاز به كارگيري آن نباشيم
• حمل ونگهداري ابزار به طور غلط
• استفاده از ابزاري كه در وضعيت بدي هستند.
• حمل و نگهداري ابزاري كه فاقد حفاظ هاي لازم باشند
• بكارگيري ابزار بدون استفاده از لوازم استحفاظ فردي .
• استفاده از وسايل برقي بدون سيم اتصال زمين
• استفاده از ابزاري كه به طور مناسب در دست جا نمي‌گيرند .
• استفاده از ابزاري كه بكار بردن آن نياز به صرف نيروي زيادي دارد .
• استفاده از ابزاري كه نياز به تكرار حركت دارند.
• استفاده از ابزاري كه سبب لرزش مي‌شوند .
• استفاده از ابزاري كه توليد صداي نسبتا زياد مي‌كنند .
• استفاده از ابزاري كه توليد ذرات معلق ، گرد وغبار و بخارات شيميايي مي‌نمايند .

حفاظت فردي

شما مي توانيد از بروز حوادث و مشكلات براي سلامتي خودتان جلوگيري كنيد اگر :

• براي انجام كار از ابزار مناسب استفاده كنيد.
• ابزار را طبق دستورالعمل مربوطه به كار ببريد .
• كتابچه دستور العمل چگونگي بكار بردن ابزار را مطالعه نمایيد.
• ابزار صدمه ديده را تعمير و يا تعويض نماييد .
• براي استفاده از ابزار ، آموزش لازم وكافي ديده باشيد .
• از وسايل استحفاظ فردي استفاده كنيد .
• دستور العمل نگهداري ابزار را بخوانيد و دنبال كنيد .
• ابزار را فقط براي انجام كاري كه طراحي شده است بكار ببريد .
• براي انجام كار از ابزاري كه اندازه آن ها مناسب با كار است استفاده كنيد.
• براي آزمايش تيز بودن ابزار تيز، از يك قطعه چوب استفاده كنيد و هرگز از انگشتان دست براي اين كار استفاده نكنيد .
• قبل از بكار گيري ابزار، آن را از نظر صدمه بازرسي كنيد .
• بعد از استفاده از ابزار، آن را تميز كنيد .
• وقتي كه از ابزار برقي استفاده مي‌كنيد، قطعه كار را روي ميز مهار كرده يا محكم به گيره ببنديد. اگر امكان بستن آن ميسر نبود ، حتما بايد توسط يك نفر گرفته شود .
• هنگام كار با ابزار ، انگشتري ، حلقه ، دستبند و ساير وسايل زينتي را از خود دور كنيد. زيرا اين وسايل ممكن است گير كنند و موجب صدمه به دست شما خواهند شد.
• دست ها، موي سر و البسه خود را از لبه تيز و قسمت هاي گردنده ابزار دور نگه داريد .
• اگر از ابزار كليددار استفاده مي كنيد بعد از اتمام كار كليد آن را برداريد.
• حمل ونگهداري ابزار
• هنگام كار روي نردبان، ابزار دستي كوچك را در كمربند و يا كيسه قرار دهيد .
• ابزار سنگين را در دلو يا جعبه طناب دار قرار داده و آن را بالا بكشيد .
• در موقع حمل ابزار، قسمت هاي برنده آن را دور از بدن نگه داريد .
• ابزار كوچك را روي تخته ديواري آويزان كرده و يا در قفسه ، جعبه ابزار يا كشو نگهداري كنيد.
• هرگز ابزار تيز و برنده را در جيب خود حمل نكنيد .
• در هنگام كار با دريل ها، اره برقي، رنگ پاش ماسه پاش و ساير ابزاري كه توليد براده ، تراشه و ذرات معلق مي نمايند، حتما از وسايل حفاظتي صورت خصوصا عينك ايمني استفاده كنيد .
• در هنگام كار با ابزاري كه توليد صداي بيشتر از حد مجاز مي‌نمايند از گوشي ايمني مناسب استفاده كنيد.
• براي حفاظت از پاي خود ، كفش ايمني بپوشيد .
• انگشتري ، حلقه و ساير وسايل زينتي را از دست خود خارج كنيد ،زيرا اين وسايل به قسمت هايی از وسایل که می چرخند، گير كرده و باعث صدمه خودن دست شما می شود .
• در هنگام كار با ابزاري كه داراي قطعات گردنده مي باشند از پوشيدن دستمال گردن، شال، لباس هاي آستين گشاد و لباس كار هائي كه قسمت هايي از آن پاره شده خودداري كنيد .

 

فرهاد باقری

کارشناس ارشد عمران